ارزش مداراسلام کردن، مصافحه کردن، احوال پرسی از خود و خانواده، دل جویی، برخورد مناسب و از وراجی کردن، مسخرگی و بیهودگی دوری گزیدن و در وقت اشتباه، عذرخواستن و ... همة اینها از موارد و مصادیق رفق و مدارا با مردم است. ۱ - کلام معصومینارزش مدارا در کلام معصومان بیان شده است. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فرمود: «من به مدارای با مردم مامورم، چنان که به تبلیغ رسالت».خداوند در قرآن کریم خطاب به پیامبر می‌فرماید: «به واسطة رحمتی که از خدا به تو رسید تو نرم خو شدی و اگر خشن و تندخو و غلیظ القلب بودی مردم از اطراف تو پراکنده می‌شدند». (یعنی عامل موفقیت و رمز نفوذت در مردم، مدارا و رفق است) از این رو، رفق و مدارا، نصف زندگی است (قال الامام الکاظم علیه‌السّلام : «الرفق نصف العیش»). اگر «رفق» شکل می‌گرفت و به قیافة مخلوقی درمی آمد، از او زیباتر چیزی نبود (قال رسول الله: «لوکان الرفق خلقا یری ما کان مما خلق الله شئ احسن منه»). این سجیة مردان کریم است که با مردم مدارا می‌کنند (قال الامام علی علیه‌السّلام : «الرفق بالاتباع من کرم الطباع»). اگر خداوند خیر خانواده‌ای را بخواهد، درهای رفق و مدارا را بر روی آنها باز می‌کند. (قال رسول الله: «اذا اراد الله باهل بیت خیرا ادخل علیهم باب رفق»). کسی که بهره اش رفق و مدارا شد، از خیر دنیا و آخرت بهره مند شده است؛ (قال رسول الله: «من اعطی خطه من الرفق اعطی خطه من خیر الدنیا والآخرة»). عاقل‌ترین مردم، کسی است که رفق و مدارای او نسبت به مردم از دیگران شدیدتر باشد؛ (قال رسول الله: «اعقل الناس اشدهم مداراة للناس»). مدارا، کلید رستگاری است؛ (قال الامام علی علیه‌السّلام : «الرفق مفتاح النجاح»). خداوند رفیق است و رفق را دوست دارد؛ (قال الامام الباقر علیه‌السّلام او الامام الصادق علیه‌السّلام : «ان الله رفیق یحب الرفق»). اگر دوست داری اکرام و احترام شوی، پس نرم خو و ملایم باش و اگر خواستی توهین شوی، خشن باش. ۲ - ارزشمندی مدارا و عفودر برتری عفو و مدارا همین بس که در روایات هم ردیف ورع و تقوا شمرده شده است. کسی که از روحیة سماحت و گذشت برخوردار نیست و در اثر کوچک‌ترین برخوردی، درگیر نزاع و کشمکش با افراد می‌شود و خشم و خشونت به کار می‌گیرد، نه تنها آسایش زندگی از او سلب می‌شود، بلکه به بسیاری از گناهان، لغزش‌ها و گاه جنایاتی بزرگ گرفتار می‌گردد که تا ابد در آتش ندامت آن خواهد سوخت؛ از این رو، در روایات، حلم و مدارا در ردیف ورع و تقوا ذکر شده است که به سان سپری در برابر گناهان عمل می‌کند و حتی بدون آن، هیچ عمل نیکی به کمال خود نمی‌رسد. امام صادق علیه‌السّلام از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نقل می‌کند که فرمود: «هر کس که در او سه خصلت نباشد، هیچ یک از اعمالش کامل نمی‌شود: ورع (و تقوایی) که او را از نافرمانی خدا بازدارد، اخلاق نیکی که با مردم مدارا کند و حلم (و بردباری) که نادانی نادان را دفع سازد». بنابراین، قهر و جدایی دو مسلمان که بازتاب فقدان روحیة عفو و سماحت است، حتی مانع قبول شدن اعمال نیک دیگر نیز می‌شود؛ چنان که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به ابوذر می‌فرماید: «ای ابوذر! از جدایی و ترک برادرت بپرهیز که در این حال، عمل (نیکی) قبول نمی‌شود». ۳ - نمونه‌های رفق و مدارادر برخوردها، چگونه با مردم رفق و مدارا کنیم؟ تبسم، سلام کردن، مصافحه کردن، احوال پرسی از خود و خانواده، دل جویی، برخورد مناسب، چهرة گشاده، ظاهری شاداب، باطراوت و پاکیزه داشتن، خوش و بش کردن، لطایف حکمت آمیز گفتن، دعوت کردن و دعوت پذیرفتن، پاسخ مناسب و منطقی و به جا دادن، خداحافظی کردن، سلام رساندن، التماس دعا گفتن، آرزوی سلامتی کردن، تلفن کردن و خبرگرفتن مکرر، در سختی‌ها شرکت کردن و یاری نمودن، شوخی کردن به اندازه‌ای که سبکی نیاورد، مشورت کردن، در کارها کمک کردن، در وقت بیماری عیادت کردن، در تفریحات و بازی‌ها و ورزش‌ها شرکت کردن تا حدی که موجب وهن نشود، از غیبت ، تهمت ، ناسزا، عصبانیت، بدزبانی، شتاب زدگی، خشونت، خودخواهی، تکبر ، طمع ، سوءاستفاده کردن، وراجی کردن، مسخرگی و بیهودگی دوری گزیدن و در وقت اشتباه، عذرخواستن، و از خطاهای مخاطب گذشتن و عفو و صفح کردن و در راه رسیدن به کمال، تلاش و راهنمایی کردن و... همة اینها از موارد و مصادیق رفق و مدارا با مردم است. ۴ - معنای حلم«حلم» در اصل به معنای «خودنگه داری» و «آرامش نفس در برابر خشم و احساسات» است؛ به گونه‌ای که شخص، به راحتی به خشم نیاید و هنگام خشم، فرو بردن آن دشوار نباشد و چون در وقت خوابیدن، خشم و هیجانی وجود ندارد، به آن «حلم» گویند و زمان بلوغ را که هیجان و اضطراب کودکی فروکش می‌کند، «حلم» نامند. بدین سان، کسی که فضیلت «حلم» را کسب نکرده و با دشواری خشم خود را فرو می‌برد، می‌گویند، تحلم و کظم غیظ می‌کند. [۱۵]
مصطفوی، التحقیق، ج۲، ص۲۷۳-۲۷۴.
[۱۶]
غزالی، احیاء علوم الدین، ج۳، ص۱۶۹.
۵ - آثار رفق و مدارا در کلام معصومان۱. رفق و مدارا، موجب زیادی و برکت است. ۲. کسی که رفیق مردم باشد، آنچه از آنها می‌خواهد به دست می‌آورد. ۳. رفق، کلید بعضی از گرفتاری‌ها و ناچاری هاست. ۴. مدارا، سختی‌ها را آسان می‌کند. ۵. مدارا، موجب صلاح و رستگاری است. ۶. مدارا، اکرام آور است. ۷. مدارا، موجب دوستی به خود و برنامه‌های خود است. [۲۳]
حجتی، تعلیم و تربیت در اسلام، ج۲، ص۳۴.
۸. مدارا، کینه‌ها را می‌زداید. [۲۴]
حجتی، تعلیم و تربیت در اسلام، ج۲، ص۳۴.
۹. مدارا، راهی برای نفوذ در مردم و موفقیت در کار است. [۲۵]
حجتی، تعلیم و تربیت در اسلام، ج۲، ص۳۴.
۱۰. آنها که اهل مدارا هستند، از امدادهای الهی در دنیا و آخرت بهره مندند. [۲۶]
حجتی، تعلیم و تربیت در اسلام، ج۲، ص۳۴.
۱۱. رفق، منجر به سلامتی و صلح و صفا می‌شود. ۱۲. رفق، موجب رفاقت خدا در همة کارهاست. ۱۳. با کسب رفق و مدارا، بخشی از ایمان نصیب آدمی می‌شود. ۶ - پانویس۷ - منبعدفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، سایت بلاغ، برگرفته از مقاله«ارزش مدارا». |